Czy wyłudzenie pieniędzy jest karalne tylko w przypadku, gdy dotyczy bardzo wysokiej kwoty? Okazuje się, że wartość wyłudzonych pieniędzy decyduje o tym czy w danym przypadku mamy do czynienia z przestępstwem lub wykroczeniem. To z kolei wpływa na różne konsekwencje takiego czynu.
Przestępstwa i wykroczenia
Zacznijmy od tego, że pojęcie przestępstwa oraz wykroczenia nie mogą być utożsamiane, choć niewątpliwie określają one czyny zabronione przez prawo. Podstawowymi różnicami między przestępstwem a wykroczeniem są motywacje sprawcy, stopień szkodliwości czynu a co za tym idzie także wymiar kary za jego popełnienie – w przypadku wykroczeń zawsze mamy do czynienia z czynem o mniejszej wadze, niż ma to miejsce przy przestępstwach.
Jak wynika z art. 1 § 1 i 2 Kodeksu karnego, odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia; nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Zgodnie natomiast z treścią art. 115 § 2 Kodeksu karnego, przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Z kolei art. 1 Kodeksu wykroczeń stanowi, że odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany. Odmiennie od przestępstwa, czyn o znikomym stopniu społecznej szkodliwości również może pociągnąć za sobą karę. Nie popełnia jednak wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Zasada winy jest wspólna przestępstwom i wykroczeniom.
Wyłudzenie pieniędzy jako wykroczenie
Wyłudzenie pieniędzy może być traktowane jako wykroczenie jeśli dany czyn mieści się w zakresie art. 134 Kodeksu wykroczeń. Zgodnie z treścią tego przepisu kto przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usług oszukuje nabywcę co do ilości, wagi, miary, gatunku, rodzaju lub ceny, jeżeli nabywca poniósł lub mógł ponieść szkodę nieprzekraczającą 100 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
Tej samej karze podlega, kto przy nabyciu produktów rolnych lub hodowlanych oszukuje dostawcę co do ilości, wagi, miary, gatunku lub ceny, jeżeli dostawca poniósł lub mógł ponieść szkodę nieprzekraczającą 100 złotych. Pamiętajmy, że usiłowanie omawianego wykroczenia określonego w oraz podżeganie i pomocnictwo są karalne.
Podstawową kwotą graniczną jest tutaj 100 zł – jeśli sprawca oszukał pokrzywdzonego na tę właśnie kwotę, poniesie odpowiedzialność za wykroczenie. Warto przy tym nadmienić, że dobrem chronionym jest w tym przypadku interes konsumentów i znamiona czynu z art. 134 k.w. powinniśmy odczytywać właśnie w relacjach sprzedawca-konsument. Jest to zatem dodatkowe ograniczenie zakresu zastosowania tego przepisu. W pozostałych przypadkach zastosowanie może już znaleźć kodeks karny – przy spełnieniu znamion przestępstwa z art. 286 k.k.
Wyłudzenie pieniędzy jako przestępstwo
Wyłudzenie większej ilości pieniędzy w stanie faktycznym opisanym w art. 134 k.w. może być jednak traktowane jako przestępstwo oszustwa. Tak naprawdę wystarczy, aby sprawca wyłudził co najmniej 101 zł od pokrzywdzonego, aby istniały podstawy do tego, by pociągnąć go do odpowiedzialności jak za popełnione przestępstwo. W takim przypadku jego odpowiedzialność będzie oczywiście wyższa, niż w przypadku popełnienia zwykłego wykroczenia z art. 134 KW.
Wyłudzenie pieniędzy jest tak naprawdę formą oszustwa, które penalizowane jest w art. 286 Kodeksu karnego. Zgodnie z treścią tego przepisu kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Jak zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 lutego 2019 r. (sygn. akt V KK 599/18) wprawdzie określony w art. 286 § 1 KK występek oszustwa jest przestępstwem umyślnym i kierunkowym, co oznacza, że można je popełnić wyłącznie „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”, to jednak w jego opisie w wyroku skazującym nie jest niezbędne powołanie in extenso przytoczonego wyżej ustawowego zwrotu. Przy konstruowaniu opisu przestępstwa oszustwa wystarczającym jest użycie wyrażenia znaczeniowo równorzędnego, np. „wyłudzić” albo zastąpienie słów ustawy takim stwierdzeniem, które swą treścią adekwatnie wypełnia znaczenie tego znamienia, to znaczy działania „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”. Wystarczające zatem jest użycie w opisie przypisanego skazanemu przestępstwa, sformułowania „wiedząc, iż weksle te, pierwotnie wystawione i podpisane jako weksle in blanco przez prokurenta pokrzywdzonej spółki zostały wypełnione niezgodnie z wolą podpisanego”.
Przypisanie przestępstwa z art. 286 § 1 KK musi się wiązać z wykazaniem, że sprawca obejmował swoją świadomością i zamiarem bezpośrednim kierunkowym wprowadzenie w błąd innej osoby oraz to, że doprowadził ją w ten sposób do niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Musi to zostać udowodnione ponad wszelką wątpliwość. Niewystarczające jest dla popełnienia przestępstwa oszustwa samo godzenie się z możliwością, że działanie może stanowić czyn karalny.
Kancelaria: Adwokat Kraków – Sprawy Karne
