Od kilku lat osoby, które zdecydowały się zaciągnąć kredyt we frankach szwajcarskich mogą starać się o unieważnienie ich umowy. W praktyce będzie to oznaczało najczęściej konieczność wytoczenia sprawy sądowej przeciwko kredytodawcy. Na czym dokładnie polega unieważnienie kredytu frankowego?

Czym jest kredyt frankowy?

Umowa kredytowa została uregulowana w art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. Zgodnie z treścią powyższego przepisu przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Umowy kredytowe mogą być związane nie tylko z polską walutą, ale tak naprawdę z każdą, która jest oficjalnym pieniądzem w danym kraju. Ostateczną decyzję o tym jaka waluta będzie udostępniona kredytobiorcy podejmuje przede wszystkim bank, co w praktyce oznacza, że umowy tego rodzaju opiewają najczęściej na złotówki, dolary, euro, czy chociażby franki szwajcarskie (ta ostatnia waluta staje się jednak coraz mniej popularna).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami kredytów mogą udzielać wyłącznie banki. Taka forma pieniężnego wsparcia jest zakazana dla innych instytucji finansowych lub tzw. parabanków. W tym miejscu warto przytoczyć wyrok WSA w Warszawie z 6 lutego 2023 r. (sygn. akt I ACa 1300/22), zgodnie z którym kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu powiązanego z walutą obcą ponosi ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku spadku wartości waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie w stosunku do waluty obcej, w której kredyt został udzielony. Ważne są informacje dotyczące funkcjonowania mechanizmu wymiany, a szczególną rolę przypisuje się tu wyjaśnieniom dotyczącym zagrożeń związanych z silną deprecjacją środka płatniczego państwa członkowskiego, w którym kredytobiorca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę oraz wzrostem zagranicznej stopy procentowej oraz kontekst gospodarczy mogący wpływać na zmiany kursowe.

Role Sądu Najwyższego, TSUE oraz innych instytucji w sprawach frankowych

Sporządzenie dobrej i ważnej umowy kredytowej jest niezwykle wymagającym zadaniem. W rzeczywistości takie kontrakty są tworzone przez prawników zatrudnionych w danym banku i następnie oferowane klientom do podpisu. Oczywiście przed podpisaniem jakiejkolwiek umowy należy ją dokładnie przeanalizować – w przypadku umów kredytowych nie jest to jednak proste zadanie, ponieważ są one bardzo obszerne, napisane mało przystępnym językiem i zawierają w sobie liczne odesłania do wewnętrznych regulaminów i tabel z opłatami kredytodawcy. Podpisanie umowy przez klienta oznacza zaciągnięcie przez niego zobowiązania, co w przypadku kredytów wiąże się z koniecznością uiszczenia opłat manipulacyjnych na rzecz banku oraz odsetek od udzielonego kredytu. Podpisanie umowy nie oznacza jednak, że nie można jej zakwestionować. Pracownicy banków są ludźmi, więc wskutek błędu mogą sporządzić wadliwą umowę. Ostatnie sprawy kredytobiorców frankowych dobitnie pokazują, że takie przypadki nie są rzadkością.

Możliwość unieważnienia umowy kredytowej następuje w dwóch różnych formach:

• poprzez negocjacje prowadzone z bankiem i zmianę obowiązującej umowy,
• poprzez wytoczenie sprawy sądowej o stwierdzenie nieważności umowy.

Klienci banków, którzy zauważą błędy w swoich umowach kredytowych najczęściej zmuszeni są do korzystania z drugiej opcji – banki rzadko kiedy zgadzają się na pozasądowe unieważnienie lub zmianę umowy. To z kolei powoduje, że sądy powszechne są swego rodzaju istotnym narzędziem, który służy kredytobiorcom. Podobnie zresztą jak Sąd Najwyższy i Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Dowodzą tego liczne sprawy i zainicjowane przez frankowiczów i powiększająca się liczba wydanych w nich wyroków.

Klauzule abuzywne – dlaczego są problemem?

Szczególnie istotnym problemem w przypadku umów kredytowych są tzw. klauzule abuzywne, a więc takie postanowienia, które naruszają obowiązujące przepisy prawne lub zasady współżycia społecznego. Co prawda polski Kodeks cywilny zawiera katalog takich klauzul (znajdziemy go w art. 3853 KC), jednak nie jest to wyliczenie zamknięte.

Zdaniem Sądu Najwyższego (wyrok z 5 kwietnia 2023 r., sygn. akt II NSNc 89/23) w przypadku umów dotyczących kredytu frankowego klauzule abuzywne mogą stanowić podstawę unieważnienia całego zobowiązania – co wykazał już nie raz TSUE. Samo wystąpienie klauzul abuzywnych nie czyni automatycznie nieważną całej umowy. Sąd jest natomiast zobowiązany do zweryfikowania, czy w związku z wyeliminowaniem ich z treści umowy możliwe jest dalsze dochodzenie zgłoszonych roszczeń. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w sytuacji, gdy eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadziłaby do takiej deformacji regulacji umownej, iż na podstawie pozostałej jej treści nie dałoby się odtworzyć praw i obowiązków stron, to niedopuszczane stałoby się stwierdzenie, iż strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Wniosek ten należy wywodzić z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13, zgodnie z którym „nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”. Pomimo, iż eliminacja postanowienia określającego świadczenie główne zawartej umowy częściej prowadzić będzie do jej upadku w całości niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, to fakt ten sam w sobie jest bez znaczenia, jeżeli na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron. W razie sporu co do ważności umowy kredytu bankowego denominowanego (indeksowanego) do obcej waluty, w której treści znajduje się niedozwolona klauzula konsumencka dotycząca sposobu tej denominacji, rozpatrywać należy kilka potencjalnych możliwości rozstrzygnięcia. Pierwsza to stwierdzenie nieważności umowy, która bez klauzuli niedozwolonej nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym, zwłaszcza ze względu na brak (odpadnięcie) któregoś z koniecznych składników (essentialia negotii) umowy nazwanej kredytu bankowego. Druga to przyjęcie, że umowa jest ważna, ale w miejsce bezskutecznych postanowień waloryzacyjnych nie wchodzą żadne dodatkowe postanowienia. Trzecia to ewentualne przyjęcie, że umowa jest ważna i jej uzupełnienie przez sąd przez wprowadzenie w miejsce niedozwolonych klauzul innego mechanizmu waloryzacji. Brak ograniczeń w tym względzie ze strony powoda, jak również swoboda wyboru waluty, w jakiej spłacane miały być kolejne raty, eliminowały przyjęcie, że metoda przeliczania rat kredytu prowadziłaby do nieważności całej umowy. Nie istniały zatem podstawy do kwestionowania sposobów przeliczania wysokości zobowiązania, jak również sposobu spłaty kredytu i zawartych w umowie postanowień waloryzacyjnych. Niekorzystne dla kredytobiorcy zaktualizowanie się ryzyka kursowego, związanego z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, nie wpływa na ważność samej umowy kredytu.

Co to znaczy „unieważnienie kredytu we frankach”?

Unieważnienie kredytu we frankach powinno być tak naprawdę rozumiane jako stwierdzenie nieważności całej umowy kredytowej lub jej oznaczonej części. W tym pierwszym przypadku mamy do czynienia z sytuacją, w której uznajemy, iż całe zobowiązanie nie spełniało wymogów prawnych od samego początku. W przypadku częściowego stwierdzenia nieważności umowy może ona obowiązywać, choć w ograniczonym zakresie – w miejsce wadliwych postanowień wchodzą wówczas zapisy, które muszą już być zgodne z obowiązującym prawem.

Unieważnienie kredytu we frankach oznacza najczęściej konieczność zwrotu klientowi pobranych od niego odsetek i opłat manipulacyjnych. Kredytobiorca musi natomiast pamiętać o obowiązku zwrotu całej otrzymanej od banku kwoty pieniężnej. Stwierdzenie nieważności oznacza więc, że umowa nie istniała od samego początku, a więc jej strony muszą zwrócić sobie nawzajem wszystko to co do tej pory świadczyły. Oczywiście jest to spore uproszczenie, ponieważ umowy kredytowe należą do jednych z bardziej skomplikowanych kontraktów – każdorazowo należy więc ocenić zakres obowiązków stron w przypadku stwierdzenia nieważności całości lub części takiej umowy.

Zabezpieczanie roszczenia – co to oznacza dla frankowicza?

Sprawy sądowe dotyczące umów kredytowych (także tych we frankach szwajcarskich) nie należą do prostych, a co za tym idzie i zbyt szybkich. W praktyce więc postępowanie może trwać kilka lat, zaś żadna ze stron nie ma gwarancji wygranej. Poza tym uzyskanie korzystanego wyroku w sądzie I instancji nie zawsze jest powodem do zadowolenia – przeciwnik ma bowiem szansę na wniesienie odwołania do sądu II instancji a tam orzeczenie może być zupełnie odmienne. W trakcie trwania długich rozpraw sądowych ważne staje się zabezpieczenie roszczeń stron, czyli praw, które przysługują powodowi i pozwanemu na czas trwania postępowania.

Zabezpieczenie roszczeń w sprawie sądowej dotyczącej kredytu frankowego ma istotne znaczenie przede wszystkim dla kredytobiorcy. Może on wnioskować o zawieszenie obowiązku spłaty kredytu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania sądowego. Zważywszy, że sprawy tego rodzaju trwają kilka lat to brak obowiązku spłaty kredytu przez ten okres wydaje się być bardzo ciekawy. Oczywiście, jeśli kredytobiorca otrzyma od sądu zgodę na zastosowanie takiego zabezpieczenia a następnie przegra sprawę będzie musiał zapłacić na rzecz banku wszystkie zaległe raty (ale już bez odsetek za opóźnienie w płatności).

Często Zadawane Pytania o Unieważnienie Kredytu we Frankach

Czy każdy kredyt frankowy można unieważnić?

Obecne przepisy pozwalają na stwierdzenie nieważności umów kredytowych bez względu na to w jakiej walucie został zaciągnięty kredyt. Wymaga to jednak wykazania, że dana umowa zawiera w swej treści niedozwolone postanowienia umowne, tzw. klauzule abuzywne.

Czy unieważnienie kredytu we frankach oznacza, że nie muszę go spłacać?

Nie zawsze, ponieważ unieważnienie może być zarówno częściowe jak i całkowite. Tak naprawdę to czy obowiązek spłaty kredytu zostanie zniesiony zależy od decyzji banku, który udzielił kredytu albo sądu, który orzekał w sprawie stwierdzenia nieważności umowy kredytowej.

Czy unieważnienie kredytu we frankach jest możliwe dla przedsiębiorcy?

Tak, ponieważ z żądaniem stwierdzenia nieważności umowy kredytowej może wystąpić zarówno kredytobiorca będący osobą fizyczną, jak i osobą prawną. Prowadzenie działalności gospodarczej również nie odgrywa znaczenia jeśli chodzi o możliwość wystąpienia z takim żądaniem.

Podsumowanie

Umowy kredytowe udzielane we frankach szwajcarskich mogą być unieważnianie zarówno w całości jak i części. W praktyce wymaga to najczęściej skierowania sprawy na drogę sądową, jednak istnieje także teoretyczna możliwość dogadania się z kredytodawcą i unieważnienia umowy na drodze odpowiedniej ugody.

Podstawy prawne

• Art. 69 Prawa bankowego
• Art. 3853 Kodeksu cywilnego