Dziedziczenie może się odbywać na podstawie ustawy bądź testamentu. Jeśli spadkodawca nie zdecyduje się na sporządzenie aktu ostatniej woli, krąg spadkobierców będzie ustalany na podstawie przepisów kodeksu cywilnego. Dowiedz się, jaki jest porządek dziedziczenia ustawowego.
Kiedy dochodzi do dziedziczenia ustawowego?
Dziedziczenie ustawowe jest sposobem dziedziczenia, do którego dochodzi w jednej z dwóch sytuacji:
- gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu (bądź jest on nieważny),
- gdy żadna z osób, które zostały wskazane w testamencie, nie chce bądź nie może być spadkobiercą.
W tym przypadku uwzględniany jest ustawowy porządek, który jest oparty przede wszystkim na więziach rodzinnych. Testament powinien więc sporządzić każdy, kto nie zgadza się z ustaloną kolejnością i chciałby powołać do spadku np. konkubenta, przyjaciela czy organizację społeczną. Sporządzenie testamentu nie jest trudne i może być dokonane zarówno w zaciszu własnego domu, jak i u notariusza. W tym drugim przypadku to urzędnik zadba o dopełnienie warunków formalnych.
Sporządzenie testamentu nie jest jednak obowiązkowe. W Polsce ostatnią wolę spisuje zaledwie kilkanaście procent osób, które mają taką możliwość. Niektóre z nich po prostu nie myślą o tej kwestii, ale część świadomie zgadza się z ustawowym porządkiem dziedziczenia.
Kto dziedziczy na podstawie ustawy w pierwszej kolejności?
W pierwszej kolejności na mocy przepisów kodeksu cywilnego dziedziczą zstępni spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeśli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, w jego miejsce wstępują jego dzieci w częściach równych. Zasada jest stosowana również w stosunku do dalszych zstępnych. Wszystkie dzieci są traktowane równo – niezależnie od tego, czy pochodzą ze związku małżeńskiego czy pozamałżeńskiego.
W zakresie małżonka warto zwrócić uwagę, że nie dojdzie do dziedziczenia partner, który w momencie śmierci nie pozostawał ze zmarłym w związku małżeńskim np. z powodu orzeczenia rozwodu. Praw do spadku pozbawia również unieważnienie małżeństwa. Na dziedziczenie nie ma z kolei wpływu ustrój majątkowy pomiędzy małżonkami. Nawet jeśli zdecydowali się oni na ustanowienie rozdzielności, pozostały przy życiu małżonek znajdzie się w gronie spadkobierców w pierwszej grupie.
Druga grupa spadkobierców ustawowych
Jeśli zmarły nie miał dzieci, w dalszej kolejności są powołani do spadku jego małżonek i rodzice. Gdyby jednak doszło do sytuacji, w której jeden z rodziców (bądź oboje) nie dożył otwarcia spadku, jego udział przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeśli brat lub siostra zmarłego nie żyją, przypadająca im część przechodzi na ich zstępnych (dzieci, wnuków, prawnuków itd.).
Jeśli zmarły był przysposobiony (adoptowany), to rodzice adopcyjni są powołani do spadku po nim z mocy ustawy. Z drugiej strony po zmarłym będą dziedziczyć również rodzice, którzy zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej.
Dalsze grupy dziedziczenia ustawowego
W praktyce mogą się oczywiście zdarzyć sytuacje, w których dana osoba nie miała bądź przy życiu nie pozostali ani małżonek ani zstępni, rodzice czy rodzeństwo spadkodawcy (oraz ich zstępni). W takiej sytuacji z rodziny mogą jeszcze dziedziczyć dziadkowie zmarłego.
W tej grupie dziedziczą babcie i dziadkowie spadkodawcy. Jeśli nie dożyją oni otwarcia spadku, w ich miejsce mogą wejść ich zstępni. Prawo do spadku nie przechodzi z kolei na pradziadków.
Jeśli żaden z krewnych spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, w ich miejsce wchodzi gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jednocześnie nie ma znaczenia, w jakim miejscu jest położony majątek spadkowy. Gdyby okazało się, że ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie da się ustalić bądź znajduje się ono za granicą, ostatnim spadkobiercą dziedziczącym na mocy ustawy jest Skarb Państwa.
Czy w przypadku dziedziczenia ustawowego możliwe jest odrzucenie spadku?
Nie ma wątpliwości, że spadkobiercy dziedziczący na podstawie testamentu mogą odrzucić spadek. Co do zasady – w przypadku większości grup dziedziczenia – taka możliwość jest również zastrzeżona na rzecz spadkobierców ustawowych.
Osoba powołana do dziedziczenia może odrzucić spadek poprzez oświadczenie złożone w formie aktu notarialnego bądź przed właściwym sądem rejonowym. Bardzo często składa się je również w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Spadkobiercy mają ograniczony czas na odrzucenie spadku. Wynosi on 6 miesięcy od momentu śmierci spadkodawcy bądź dowiedzenia się o podstawie dziedziczenia. Gdy spadkodawca zdecyduje się odrzucić spadek, traktuje się go tak, jakby nie dożył otwarcia spadku. W jego miejsce wstępują więc jego następcy prawni.
Spadku nie mogą z kolei odrzucić ani gmina, ani Skarb Państwa. Taka regulacja sprawia, że w Polsce nie pozostają tzw. „spadki niczyje”. Brak złożenia oświadczenia o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku w ciągu 6 miesięcy sprawia, że dochodzi do dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza, tzn. z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku. Jeśli masz wątpliwości co do kolejności dziedziczenia ustawowego w konkretnej sprawie, skorzystaj z pomocy specjalizującej się w prawie spadkowym kancelarii adwokackiej.
Dziedziczenie to ogólnie skomplikowany proces prawny