Przestępstwo oszustwa może być popełnione w różnych formach. Dlatego też polski ustawodawca zdecydował się na uregulowanie tego czynu zabronionego w kilku różnych artykułach Kodeksu karnego. Sprawdźmy, które przepisy odnoszą się do oszustwa.
Inspiracją i źródłem do napisania poniższego tekstu był artykuł: Oszustwo – odpowiedzialność karną za oszustwo (art. 286 k.k.)
Oszustwo w typie podstawowym
Jeśli mowa o przestępstwie oszustwa w swojej podstawowej formie to możemy pokusić się o stwierdzenie, że reguluje je art. 286 Kodeksu karnego. Zgodnie z treścią tego przepisu kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. Tej samej karze podlega, kto żąda korzyści majątkowej w zamian za zwrot bezprawnie zabranej rzeczy.
W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Pamiętajmy, że jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Do wyczerpania znamion art. 286 KK niezbędne jest szczególne działanie sprawcy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, a nadto doprowadzenie pokrzywdzonego do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą fałszu – wprowadzenia w błąd, wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania – a sprawca musi obejmować swoim zamiarem także ten sposób i skutek działania. Dla przypisania popełnienia lub nawet tylko usiłowania oszustwa konieczne jest wykazanie, że sprawca miał zamiar jego popełnienia. Dodatkowo ustalenia faktyczne poczynione w sprawie muszą prowadzić do wniosku, że był to zamiar bezpośredni i kierunkowy.
Dla stwierdzenia niekorzystnego charakteru rozporządzenia mieniem, stanowiącego znamię przestępstwa z art. 286 § 1 KK, wystarczające jest stwierdzenie, że rozporządzenie mieniem jest niekorzystne z punktu widzenia interesów pokrzywdzonego, zaś powstanie szkody w mieniu nie jest warunkiem do przyjęcia, że doszło do tak pojmowanego niekorzystnego rozporządzenia mieniem. Ów zaś punkt widzenia interesów pokrzywdzonego oznacza, że pokrzywdzony nie zawarłby ze sprawcą umowy, gdyby wiedział o okolicznościach dotyczących tej umowy, a które zostały przez sprawcę przedstawione nierzetelnie lub wręcz kłamliwie (w sytuacji wprowadzenia w błąd).
Oszustwo komputerowe
Ustawodawca zdecydował się na uregulowanie ważnego typu oszustwa, które wiąże się z działalnością komputerową. Okazuje się bowiem, że wraz z rozwojem nowych technologii oszustwo może mieć miejsce także w sieci.
Zgodnie z treścią art. 287 KK Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub wyrządzenia innej osobie szkody, bez upoważnienia, wpływa na automatyczne przetwarzanie, gromadzenie lub przekazywanie danych informatycznych lub zmienia, usuwa albo wprowadza nowy zapis danych informatycznych, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. Jeżeli oszustwo popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Oszustwa komputerowe dotyczą w dużej mierze spraw związanych z płatnościami internetowymi, czy to poprzez karty bankowe, czy też w ramach dokonywanych przelewów elektronicznych. Niezależnie od tego, kto finalnie doznaje uszczerbku w efekcie działania osoby nieuprawnionej do posługiwania się kartą płatniczą, (co wynika z odrębnych regulacji i na co sprawca nie ma wpływu ani zapewne nie jest nawet tego świadom) bezspornym jest, że używając skradzionej karty doprowadza do zmniejszenia aktywów na rachunku jej właściciela. W istocie dokonuje więc włamania w drodze przełamania zabezpieczeń elektronicznych i zaboru mienia w postaci wartości pieniężnych zapisanych w systemie informatycznym banku.
W przypadku oszustw komputerowych możliwe jest uznanie danego czynu zabronionego także za inny rodzaj przestępstwa. Przykładowo bezprawne użycie karty płatniczej polegające na wykorzystaniu jej funkcjonalności w postaci technologii zbliżeniowej realizuje znamiona kradzieży z włamaniem z art. 279 §1 KK bez względu na wartość w ten sposób zawładniętych środków pieniężnych zapisanych na rachunku. Kiedy sprawca czynu z art. 287 § 1 KK dąży do kradzieży mienia chronionego zabezpieczeniem elektronicznym, uzasadniałoby to tezę o pozornym zbiegu przepisów art. 279 § 1 KK i art. 287 § 1 KK. „Zabezpieczenie elektroniczne” nie chroni tutaj danych informatycznych dotyczących cudzego mienia, lecz konkretną rzecz ruchomą, którą włamywacz chce zabrać w celu przywłaszczenia. Pełni więc rolę przeszkody zabezpieczającej mienie przed jej zaborem. W rezultacie art. 287 § 1 KK zostawałby pochłonięty w ten sposób, że nie istniałaby potrzeba powoływania się na niego. Naruszenie bezpieczeństwa wspomnianych danych jest bowiem konieczną i logiczną, a poza tym typową konsekwencją kradzieży pieniędzy poprzez przełamanie zabezpieczenia elektronicznego. Nie miałoby znaczenia przy pominięciu art. 287 § 1 KK, że oprócz przedmiotu ochrony typowego dla kradzieży z włamaniem (tj. mienia), znamiona oszustwa komputerowego chronią jeszcze dodatkową wartość – proces teleinformatycznego przetwarzania informacji.
Na zakończenie niniejszego artykułu chcielibyśmy podziękować kancelarii KARH (Adwokat dr Aleksandra Rychlewska-Hotel) za udostępnienie źródeł oraz wskazówki przy przygotowaniu tego tekstu. Misją naszej Redakcji jest dostarczanie rzetelnych informacji z zakresu prawa, które mogą pomóc czytelnikom lepiej zrozumieć swoje prawa i obowiązki. Mamy nadzieję, że ten artykuł przyczyni się do budowania świadomości problemu, który opisaliśmy. Proszę pamiętać, że niniejszy tekst nie jest poradą prawną i w przypadku konieczności rozwiązania konkretnych problemów prawnych, zalecamy skorzystanie z usług profesjonalnego adwokata.
